Năm 1953, để thực hiện Nghị quyết quân sự của Liên khu ủy 5 “Tiêu diệt địch, bồi dưỡng ta, đẩy mạnh phong trào địa phương và tạo điều kiện cho chủ lực học tập nâng cao đánh vận động”, Bộ Tư lệnh Liên khu ủy đã chủ trương mở chiến dịch Hè 1953. Đại bộ phận Trung đoàn 803 được lệnh lên Nam Tây Nguyên chiến đấu, riêng Tiểu đoàn 59 vào Khánh Hòa với nhiệm vụ: “Tiêu hao, tiêu diệt từng bộ phận sinh lực địch, phá thế uy hiếp của địch đối với vùng du kích, hỗ trợ phong trào chiến tranh du kích vùng sau lưng địch, tham gia củng cố cơ sở chính trị, xây dựng lực lượng vũ trang và bán vũ trang địa phương”. Trong khoảng thời gian 2 tháng hoạt động ở chiến trường Khánh Hòa (tháng 3-1953 đến cuối tháng 5-1953), Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên Khu ủy 5 đã phối hợp, thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo mọi hoạt động của Tiểu đoàn 59. Điều đó được thể hiện trên những vấn đề và nhiệm vụ chính sau:

Thứ nhất, phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo Tiểu đoàn 59 cùng với lực lượng địa phương thực hiện nhiệm vụ theo tinh thần nghị quyết ngày 10-2-1951 của Thường vụ Trung ương Đảng

Ngày 10-2-1951, để tăng cường phối hợp giữa các đơn vị chủ lực và các địa phương, Thường vụ Trung ương Đảng ra nghị quyết, trong đó quy định: Quân đội đến địa phương nào, thì đơn vị quân đội đó và địa phương phải có sự trao đổi, thống nhất và phối hợp với nhau. Nghị quyết cũng nêu rõ: “Từ nay hễ quân đội đến địa phương nào, cấp ủy đảng và cấp chỉ huy của quân đội phải có trách nhiệm tìm liên lạc ngay với cấp ủy đảng và chính quyền địa phương. Ngược lại, cấp ủy đảng và chính quyền địa phương khi thấy quân đội đến địa phương mình cũng phải tìm cách liên lạc với cấp ủy và cấp chỉ huy của quân đội”; “Trong thời gian quân đội hoạt động ở địa phương, cấp ủy đảng trong quân đội phải báo cáo cho cấp ủy đảng địa phương biết rõ chủ trương quân sự của đơn vị mình liên quan đến địa phương và khi đổi đi nơi khác, phải báo cáo cho cấp ủy địa phương biết. Ngược lại, cấp ủy đảng địa phương cũng phải báo cáo cho cấp ủy đảng trong quân đội rõ những chủ trương của địa phương mình liên quan với quân đội”.

Đồng chí Nguyễn Hòa Bình - Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao nghe báo cáo về căn cứ Đá Bàn và trận đánh Vườn Gòn. Ảnh: XUÂN THÀNH

Công tác phối hợp trong lãnh đạo, chỉ đạo Tiểu đoàn 59 vào chiến trường Khánh Hòa cùng với lực lượng địa phương thực hiện nhiệm vụ của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5 là theo tinh thần đó.

Đầu tháng 12-1951, Đảng ủy quân sự Liên khu 5 quyết định thành lập Đảng bộ Trung đoàn 108 và 803 (đây là 2 trung đoàn chủ lực của liên khu), chỉ định Đảng ủy lâm thời Trung đoàn 108 do đồng chí Nguyễn Quyết làm bí thư, đồng chí Nguyễn Bá Phát làm phó bí thư. Đồng thời, chỉ định Đảng ủy lâm thời Trung đoàn 803 do đồng chí Nguyễn Sắc Kim làm bí thư, đồng chí Lư Giang làm Phó Bí thư và các ủy viên Đảng ủy. Theo quyết định của Đảng ủy quân sự Liên khu, việc thực hiện chế độ đảng ủy trước hết thực hiện ở Bộ Tư lệnh Liên khu và các trung đoàn chủ lực 108 và 803 của liên khu để rút kinh nghiệm. Các trung đoàn hoạt động độc lập ở các địa phương thì tỉnh ủy địa phương trực tiếp lãnh đạo theo nguyên tắc của Thường vụ Trung ương Đảng đã quy định.

Đây là cơ sở và là nguyên tắc cơ bản bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy Liên khu 5 đối với các đơn vị quân đội của liên khu. Và đó cũng là cơ sở đầu tiên cho công tác phối hợp trong lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy Liên khu 5 với các tỉnh ủy, trong đó có Tỉnh ủy Khánh Hòa đối với các đơn vị quân đội hoạt động trên địa bàn. 

Quán triệt Nghị quyết của Đảng, tháng 3-1953, Tiểu đoàn 59 được Khu ủy - Bộ Tư lệnh Liên khu 5 giao nhiệm vụ tách khỏi đội hình Trung đoàn 803, vào chiến trường Bắc Khánh Hòa, phối hợp với lực lượng địa phương mở một đợt hoạt động mạnh nhằm tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, bồi dưỡng lực lượng ta, gây ảnh hưởng chính trị rộng rãi trong Nhân dân, tạo điều kiện giúp cho địa phương phát triển cơ sở, xây dựng du kích, đẩy mạnh chiến tranh du kích trong vùng sau lưng địch, đồng thời cũng là để phối hợp với chiến trường phía nam của liên khu phá thế uy hiếp của địch đối với vùng tự do Phú Yên. Sau một tuần lễ vào Phú Yên, vượt sông Ba, leo dốc Chanh, Tiểu đoàn 59 đã dừng chân tại căn cứ Đá Bàn.

Từ đây, mọi hoạt động chiến đấu, huấn luyện, công tác và sinh hoạt của Tiểu đoàn 59 đều được sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5 trong sự phối hợp thống nhất. Tiểu đoàn hành quân đến nơi, theo yêu cầu của Tỉnh ủy và Tỉnh đội Khánh Hòa, đồng chí Tiểu đoàn phó Phan Quang Tiệp cùng Đại đội 11 đảm nhận nhiệm vụ về Hòn Hèo, một vùng sát biển Ninh Hòa hoạt động; ở địa bàn còn lại Đại đội 6, Đại đội 4 và Đại đội 8 trợ chiến, do các đồng chí Nguyễn Lựu - Tiểu đoàn trưởng và đồng chí Phạm Đạo - Chính trị viên chỉ huy.

Thứ hai, phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo Tiểu đoàn 59 thực hiện nhiệm vụ chiến đấu trên địa bàn tỉnh

Phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo Tiểu đoàn 59 trong thực hiện nhiệm vụ chiến đấu là nội dung phối hợp quan trọng hàng đầu của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5 đối với Tiểu đoàn. Trong trận đánh địch càn quét vào chiến khu Đá Bàn, bảo vệ an toàn căn cứ, sau khi diệt một loạt tháp canh, Tiểu đoàn 59 phối hợp với bộ đội địa phương đánh tiếp đồn Quảng Cư. Nhưng khi hành quân đến nơi thì được tin địch đã tăng cường quân số và vũ khí, trong khi lực lượng của ta không đủ một tiểu đoàn. Lượng sức mình khó có thể giành được thắng lợi, nên quân ta đã phải dừng lại, Tiểu đoàn phải quay trở về căn cứ chuẩn bị chống càn. Đúng như ta dự đoán, biết thông tin lực lượng chủ lực của quân ta đã vào Khánh Hòa, địch huy động một trung đoàn lính Âu - Phi - ngụy hỗn hợp do Thiếu tướng Lơ-Blăng (Le Blanc) chỉ huy với đầy đủ hỏa lực càn vào chiến khu Đá Bàn, nhằm phá căn cứ, tiêu diệt lực lượng chủ lực của ta.

Đứng trước tình hình đó, được sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy, Tỉnh đội Khánh Hòa đã mở cuộc họp với Tiểu đoàn 59 bàn cách phối hợp chiến đấu, quyết tâm tiêu diệt địch để bảo vệ chiến khu Đá Bàn. Chỉ huy trận đánh gồm: đồng chí Hà Vi Tùng - Trung đoàn phó; đồng chí Nguyễn Lựu - Tiểu đoàn trưởng; đồng chí Phạm Đạo - Chính trị viên Tiểu đoàn. Lực lượng chiến đấu gồm: Đại đội 6, Đại đội 4, Đại đội 8 trợ chiến và một số lực lượng bộ đội địa phương.

Trong thời gian hoạt động trên chiến trường Khánh Hòa, đơn vị làm nhiệm vụ chịu sự chỉ đạo và chỉ huy trực tiếp của Tỉnh ủy và Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh. Tiểu đoàn cùng với các lực lượng địa phương mở đợt hoạt động nhằm mục đích tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, gắn liền với tranh thủ ảnh hưởng chính trị rộng rãi trong Nhân dân, tạo điều kiện phát triển cơ sở, đào tạo cán bộ địa phương, xây dựng du kích. Làm tốt các nhiệm vụ trên cũng là phối hợp với chiến trường Liên Khu 5 phá thế uy hiếp của địch đối với vùng tự do Phú Yên.

Công tác phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5 đối với hoạt động chiến đấu của Tiểu đoàn 59 thể hiện cụ thể ở sự phối hợp của Tỉnh đội Khánh Hòa với Tiểu đoàn trong xác định quyết tâm và tổ chức thực hành chiến đấu. Là đơn vị được giao nhiệm vụ đi đầu trong việc đánh phá hệ thống tháp canh của địch trên các trục lộ giao thông vùng tạm chiếm ở Quảng Nam, Khánh Hòa, Tiểu đoàn 59 đã góp phần đánh bại âm mưu dồn dân, kiểm soát, kìm kẹp, bình định của địch nhằm tách lực lượng kháng chiến của ta ra khỏi dân.

Sau khoảng hơn 1 tháng vào Khánh Hòa hoạt động, Tiểu đoàn đã lập chiến công lớn: Diệt 10 tháp canh; đánh thiệt hại nặng một lực lượng lớn của địch càn quét vào chiến khu Đá Bàn. Vườn Gòn - Đá Bàn là trận chiến đấu anh hùng của Tiểu đoàn 59 tại Ninh Hòa, Khánh Hòa trong thế so sánh lực lượng bất lợi cho ta, khi phải đối đầu với một lực lượng địch với quân số đông do viên Thiếu tướng Pháp dày dạn kinh nghiệm trận mạc được điều từ Ma-rốc chỉ huy đội quân Âu - Phi thiện chiến, được trang bị vũ khí, phương tiện kỹ thuật hiện đại.

Tuy xa sự chỉ huy, chỉ đạo của Trung đoàn 803, tự mình phải lo liệu, giải quyết mọi vấn đề, nhưng do có sự phối hợp tốt với địa phương theo sự lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5, Tiểu đoàn đã khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, anh dũng chiến đấu và chiến thắng. Đã vận dụng tốt phương châm công tác vùng sau lưng địch của Trung ương Đảng; kết hợp chặt chẽ giữa ba thứ quân (bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích) trong công tác phát động Nhân dân đứng lên đánh địch, đòi cải thiện đời sống; vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo và thành công phương thức “Tác chiến du kích kết hợp với tác chiến tập trung của chủ lực” vào điều kiện cụ thể của chiến trường, hoàn thành nhiệm vụ; tiếp thu và nâng cao được những yếu tố kỹ, chiến thuật của quân đội trong cách đánh tháp canh, đánh cứ điểm.

Chỉ với một lực lượng nhỏ, quân ta đã đánh thắng cả một trung đoàn địch mạnh về quân số và hỏa lực, làm thất bại âm mưu càn quét của địch, bảo vệ an toàn chiến khu Đá Bàn - một căn cứ kháng chiến của tỉnh Khánh Hòa. Thắng lợi của trận chiến Vườn Gòn - Đá Bàn đã tạo nên tiếng vang lớn, trở thành một “cơn ác mộng” đối với quân Pháp, ngụy, thể hiện sự trưởng thành và lớn mạnh của Tiểu đoàn 59.

Thứ ba, phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo Tiểu đoàn 59 trong nhiệm vụ tổ chức xây dựng, huấn luyện lực lượng địa phương tỉnh Khánh Hòa

Tổ chức xây dựng, huấn luyện lực lượng địa phương là một nhiệm vụ quan trọng của Tiểu đoàn khi được Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Liên khu 5 giao nhiệm vụ đến chiến trường Khánh Hòa. Hoạt động của Tiểu đoàn 59 trong thực hiện nhiệm vụ giúp địa phương phát triển cơ sở, xây dựng du kích, tổ chức xây dựng, huấn luyện lực lượng địa phương, đẩy mạnh chiến tranh du kích trong vùng sau lưng địch, chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo trong sự phối hợp thống nhất của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu.

Sau trận chống càn thắng lợi, theo đề nghị của Tỉnh ủy và Ban Chỉ huy Tỉnh đội Khánh Hòa, Tiểu đoàn 59 cử một lực lượng nhỏ vào Nam Khánh Hòa hoạt động, hỗ trợ địa phương phát triển chiến tranh du kích. Ban Chỉ huy Tiểu đoàn cử đồng chí Trương Công Vọng - cán bộ của Tiểu ban Chính trị Tiểu đoàn cùng 9 đồng chí khác vào Nam Khánh Hòa. Đúng như ta nhận định, lực lượng kháng chiến ở đây, nhất là lực lượng vũ trang địa phương Nam Khánh Hòa còn tương đối yếu, bọn địch ít khi bị đánh cho nên chúng có phần chủ quan, xem thường. Tuy với lực lượng nhỏ, nhưng Tiểu đoàn 59 và lực lượng địa phương đã thực hiện phương thức tác chiến phù hợp, vận dụng lối đánh đặc công (CKI) có hiệu quả. Kết quả là chỉ trong một đêm, quân ta đã tiêu diệt 3 tháp canh: Phú Nẫm, Phú Cốc và Cầu Thành; tiếp đến ta diệt tiếp 2 tháp canh Am Chúa và Đảnh Thạnh.

Được sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu, Tiểu đoàn 59 đã hỗ trợ và phối hợp với Ban Chỉ huy Tỉnh đội Khánh Hòa phát triển cơ sở, xây dựng du kích, tổ chức xây dựng, huấn luyện lực lượng địa phương, đẩy mạnh chiến tranh du kích. Đến cuối tháng 5-1953, sau khoảng hơn 1 tháng vào Khánh Hòa hoạt động độc lập, được sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5, Tiểu đoàn 59 đã tổ chức xây dựng, huấn luyện cho địa phương 1 trung đội biết cách đánh đặc công; góp phần phát triển chiến tranh du kích ở vùng địch hậu.

Những chiến công và thành tích trong hoạt động chiến đấu, công tác và xây dựng lực lượng của Tiểu đoàn 59 trên chiến trường Khánh Hòa thể hiện sự trưởng thành và lớn mạnh của tiểu đoàn, đủ sức hoàn thành mọi nhiệm vụ mà cấp trên và Nhân dân giao phó; phản ánh sâu sắc tinh thần yêu nước, ý chí quyết chiến quyết thắng, sự nỗ lực phấn đấu, hy sinh, tinh thần dũng cảm, mưu trí, sáng tạo của cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn. Nhân tố có ý nghĩa quyết định làm nên sự trưởng thành và lớn mạnh đó là sự phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa và Đảng ủy Liên khu 5 đối với Tiểu đoàn 59.

Theo https://baokhanhhoa.vn/ky-niem-70-nam-chien-thang-Vuon-Gon/202304/ky-niem-70-nam-chien-thang-vuon-gon-da-ban-20-4-1953-20-4-2023-cong-tac-phoi-hop-giua-tinh-uy-va-dang-uy-lien-khu-5-trong-lanh-dao-chi-dao-hoat-dong-cua-tieu-doan-59-tren-chien-truong-khanh-hoa-4183af0/