Trong xã hội Việt Nam, người thầy có vị trí đặc biệt, nghề dạy học được coi là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý. Sinh con và nuôi dưỡng con cái là công ơn trời bể của cha mẹ, nhưng dạy trẻ chóng lớn để trở thành con người không chỉ biết chữ mà còn có phẩm cách tốt đẹp, gắn tình yêu thương trong gia đình với tình yêu nước là công lao to lớn của người thầy. Do vậy, truyền thống “tôn sư trọng đạo” của dân tộc ta đã có hàng ngàn năm trước.
Từ thời phong kiến, vị trí của người thầy giáo đứng sau nhà vua, đứng trước người cha, theo trật tự quân - sư - phụ. Ca dao xưa có câu:
Muốn sang thì bắc cầu Kiều
Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy
Bởi vì được coi trọng như thế, nên người thầy luôn tượng trưng cho những gì chuẩn mực, đó là thầy giáo có học vấn, đạo đức và được đông đảo học sinh tìm đến học. Trò không những học chữ của thầy mà còn học đạo đức của thầy trong đời tư, học quan hệ tốt đẹp của thầy ở gia đình và ngoài xã hội. Người thầy còn có sứ mệnh cao quý là truyền đạo lý cho mọi người, nhất là cho các thế hệ học trò của mình, giúp họ trở nên người có học vấn, có nhân cách tốt đẹp, có năng lực giúp ích cho đời, cho dân, cho nước. Bác Hồ đánh giá rất cao vai trò của người thầy. Người khẳng định: “Có gì vẻ vang hơn là đào tạo thế hệ sau này tích cực góp phần xây dựng xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. Người thầy giáo tốt - thầy giáo xứng đáng là thầy giáo - là người vẻ vang nhất. Dù tên tuổi không đăng trên báo, không được thưởng huân chương, song những thầy giáo tốt là những anh hùng vô danh”. Cho nên, người thầy phải đáp ứng yêu cầu cao của xã hội về nhân cách; người thầy phải là tấm gương mẫu mực để mọi người, nhất là học trò noi theo; sự gương mẫu của người thầy không phải chỉ giới hạn ở phạm vi trường học mà còn ở trong gia đình và xã hội.
Ở Việt Nam có nhiều bậc thầy cao quý như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Võ Trường Toản, Hồ Chí Minh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Dương Quảng Hàm, Đặng Thai Mai, Nguyễn Lân, Tạ Quang Bửu... Những bậc thầy này đã làm rạng danh đất nước ta, dân tộc ta.
Trong thời đại ngày nay, tri thức đang đi vào trong mọi lĩnh vực của đời sống, mang ý nghĩa quyết định đối với sự thành công của mỗi dân tộc, mỗi cộng đồng xã hội, mỗi con người. Ðối với Việt Nam, người trí thức đó không chỉ có kiến thức mà cần phải có đạo đức.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước, nhân dân ta giành thắng lợi chính vì phát huy được truyền thống dân tộc và lời dạy của Bác Hồ, hệ thống giáo dục Việt Nam đã đóng góp hết sức to lớn vào sự nghiệp giáo dục, trong đó có sự đóng góp đáng kể của nhà trường và các thầy cô giáo; các thầy cô không ngại gian nan, vất vả ngày đêm chuẩn bị bài, đến trường dạy học, phát huy thêm lòng yêu nước của học sinh để lớp lớp thanh niên rời ghế nhà trường lên đường chiến đấu với lòng dũng cảm.
Trong công cuộc đổi mới đất nước, giáo dục và đào tạo được Ðảng, Nhà nước ta khẳng định là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và nêu cao khát vọng phát triển “đất nước phồn vinh, hạnh phúc”, “dân tộc cường thịnh, trường tồn”, khơi dậy khát vọng cống hiến của tuổi trẻ, học sinh sinh viên đem trí tuệ, tài năng, nhiệt huyết của mình vào sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Với sự nghiệp cao cả ấy, đội ngũ thầy giáo, cô giáo và cán bộ quản lý giáo dục có vai trò quyết định đến chất lượng đào tạo; đồng thời nhân cách, phẩm chất đạo đức và lý tưởng của đội ngũ thầy giáo, cô giáo còn có ảnh hưởng to lớn và trực tiếp đến sản phẩm mà họ đào tạo ra, đó chính là những công dân tương lai của đất nước. Từ trách nhiệm cao cả và thật phấn khởi, đến nay đất nước ta đã có một đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục vững mạnh với hơn triệu triệu người, có phẩm chất đạo đức và ý thức chính trị tốt, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ ngày càng được nâng cao, góp phần quan trọng mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
Xã hội ngày càng thấy rõ hơn, sâu sắc hơn những tấm gương thầy giáo, cô giáo tận tụy với nghề, miệt mài sáng tạo để việc dạy và học hiệu quả hơn, để các em học sinh trở thành công dân tốt của nước Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. Hàng chục nghìn thầy giáo, cô giáo tâm huyết, tận tụy với nghề, đã phải vượt qua nhiều khó khăn, bám trường, bám lớp, đem cái chữ, ánh sáng cuộc đời cho các em học sinh người dân tộc thiểu số, các gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Nhiều thầy giáo, cô giáo đã dồn hết tâm sức cho việc chăm lo, dạy dỗ và giúp đỡ các thế hệ sinh viên học tập, nghiên cứu, phấn đấu trong phong trào thi đua “dạy tốt, học tốt”, tạo nên những chuyển biến mới về chất lượng giáo dục đào tạo; từng bước làm thay đổi diện mạo của nền giáo dục nước nhà.
Tuy nhiên, trước những yêu cầu mới của sự nghiệp giáo dục và đào tạo, đội ngũ nhà giáo vẫn còn những hạn chế, bất cập. Đó là, công tác đào tạo giáo viên chưa thật sự gắn kết với nhu cầu sử dụng của từng địa phương, vùng miền. Ðội ngũ nhà giáo vẫn còn thiếu so với quy định, mất cân đối giữa các môn học, bậc học, nhất là ở các vùng dân tộc, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Chất lượng chuyên môn, nghiệp vụ của một số nhà giáo có mặt chưa đáp ứng yêu cầu. Một bộ phận nhà giáo chưa gương mẫu trong đạo đức, lối sống, chưa làm gương tốt cho học sinh, sinh viên. Đặc biệt, số lượng giáo viên nghỉ việc ngày càng lớn, nguyên nhân do băn khoăn về môi trường học đường, áp lực từ nghề nghiệp, thu nhập thấp, chế độ, chính sách còn bất cập,… chưa tạo được động lực đủ mạnh để phát huy tiềm năng của đội ngũ giáo viên.
Sự nghiệp đổi mới, hội nhập quốc tế của đất nước ta ngày càng phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu, càng thôi thúc chúng ta phải khẩn trương đẩy mạnh công cuộc cải cách giáo dục theo hướng toàn diện và căn bản. Toàn diện cả về chế độ, chính sách đãi ngộ giáo viên; nội dung chương trình, giáo trình và phương pháp truyền đạt kiến thức ở tất cả cấp học, ngành học; về mô hình đào tạo, mô hình quản lý, cách thức tổ chức thực hiện... Mỗi thầy giáo, cô giáo hãy mang tâm huyết truyền cho nhau ngọn lửa nhiệt tình, tiếp thêm ngọn lửa truyền thống và hoài bão của nhà giáo vào sự nghiệp “trồng người”.
Kỷ niệm 40 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11 chính là dịp quan trọng để tình cảm thiêng liêng dành cho người thầy được thể hiện. Các bậc cha mẹ, mỗi học sinh, sinh viên và toàn xã hội luôn trân trọng đội ngũ các cô giáo, thầy giáo vì sự nghiệp “trồng người”, đang dành tâm sức, trí tuệ làm giàu trí thức, vun trồng thế hệ tương lai. Với lòng biết ơn sâu sắc, chúc các nhà giáo hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ cao cả của người thầy, của “nghề cao quý trong những nghề cao quý” mà sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng căn dặn.
Ths Nguyễn Thanh Hoàng